[sG_thumbsSolo id=28]

Στο χωριό υπάρχουν 4 εκκλησίες που αποτελούν σταθμό στη μακραίωνη ιστορία του χωριού μιας και έχουν συνδεθεί στενά με όλα τα γεγονότα που συνέβησαν ανά τους αιώνες. Η Αγία Παρασκευή βρίσκεται στο κέντρο του χωριού, στο νότιο μέρος της εκκλησίας βρίσκεται ενσωματωμένο το παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους. Η ιστορικότερη των εκκλησιών είναι το ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας 4 χλμ. Από το χωριό προς το Ανταρτικό. Υπάρχει επίσης και ένα πιο πρόσφατο ξωκλήσι αυτό του προφήτη Ηλία που βρίσκεται στη Βίγλα 2 χλμ. από το Πισοδέρι.

ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

Η Αγία Παρασκευή είναι πολύ παλιά εκκλησία. Άγνωστο πότε κτίστηκε, επισκευάσθηκε όμως το 1848.

Η πιο παλαιά χρονολογία που βρίσκεται σε εικόνες της εκκλησίας είναι του 1730, αναγράφεται δε στο κάτω αριστερό ήμισυ της ξυλογλύπτου Ωραίας Πύλης, με αφιέρωση Τάχου. Πιθανόν η Ωραία Πύλη να ανήκε σε παλαιότερη εκκλησία και να τοποθετήθηκε στην καινούργια.

Από ενθύμηση σ’ ένα Μηνιαίο μαθαίνουμε πως Μητροπολίτης Πρεσπών και Αχριδών κατά το 1874 ήταν ο Διονύσιος και παπάδες στο χωριό ο Παπαστέργιος Παπαγιώργης (Σακελλάριος) και ο Παπαδημήτρης Παπανικόλας (οικονόμος), ο οποίος διετέλεσε και αρχιερατικός Επίτροπος στη Μητρόπολη Πρεσπών – Αχριδών, διορισμένος από το μητροπολίτη Μελέτιο. Ο Μελέτιος παρέμεινε στο Πισοδέρι δύο χρόνια. Μετά έφυγε στο Κρούσοβο, όπου μετεφέρθει η έδρα της Μητρόπολης Πρεσπών – Αχριδών.

Η Αγία Παρασκευή είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική. Εξωτερικά η εμφάνιση είναι απλή με το καμπαναριό που κτίστηκε το 1902 από τον αρχιμανδρίτη Μόδεστο. Είναι λίθινο και η διάρθρωσή του είναι τριμερής στο ύψος. Είναι επιβλητικό και δεσπόζει στον περιβάλλοντα χώρο. Το εσωτερικό είναι με πολλές αγιογραφίες στο τέμπλο. Εντυπωσιακός είναι ο άμβωνας και ο δεσποτικός θρόνος. Είναι κατασκευασμένος από ξύλο κι έχουν αποδοθεί περίτεχνα ξυλόγλυπτα. Το κεντρικό κλίτος εσωτερικά είναι υπερυψωμένο και θολωτό. Πάνω από τους κίονες υπάρχουν τοιχογραφίες Αγίων.

Ο ναός είναι λιθόκτιστος και ανεπίχριστος εξωτερικά, η εμφάνισή τους είναι απλή. Βορειοδυτικά του ναού υπάρχει επιβλητικό καμπαναριό που κτίσθηκε το 1906 από τον Αρχιμανδρίτη Μόδεστο. Το καμπαναριό είναι λιθόκτιστο με επιμελημένο κτίσιμο και η διάρθρωσή του είναι τριμερής καθ’ ύψος. Το καμπαναριό είναι επιβλητικό και δεσπόζει στον περιβάλλοντα χώρο.

Πρέπει να σημειωθεί ότι υπήρχε διαφορετική είσοδος για τους άνδρες και διαφορετική είσοδος για τις γυναίκες. Η είσοδος για τους άνδρες ήταν από το βόρειο μέρος του ναού ενώ για τις γυναίκες από το δυτικό μέρος του ναού.

ΕΙΚΟΝΕΣ ΓΡΑΠΤΑ ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

Πλήθος πληροφοριών μπορεί να εξαχθεί από την μελέτη των επιγραφών και των αφιερώσεων που υπάρχουν τόσο στο εσωτερικό τόσο και στο εξωτερικό του ναού. Πληροφορίες που αφορούν το έτος του ναού, τους καλλιτέχνες που αγιογράφησαν, τους κατοίκους του χωριού κ.ά.

Στην ανατολική πλευρά του ναού εξωτερικά σε ύψος 7,00 μ. περίπου, υπάρχει εντοιχισμένη επιγραφή 0,30Χ0,35 που αναφέρεται σε επισκευή του ναού: «Ναούμι Τζοπάν/Κονσταντί Τζαμ/πμα Ν(ι)κόλα Τ/μθομα/1848ΜΙ = 1848(;)».

Επάνω από την δυτική θύρα του ναού υπάρχει άλλη επιγραφή με τη χρονολογία :ΑΩΜΗ 9=1848.

Στο εσωτερικό του ναού υπάρχουν τα εξής αξιοσημείωτα:

Δ΄. Στον αριστερό εικονοστάτη (κουβούκλιο) υπάρχει κινητή εικόνα του Αποστόλου Παύλου, πάνω σε χοντροπελεκημένο ξύλο, διαστάσεων 0,30Χ0,20 μ. και παρόμοια του Αποστόλου Πέτρου διαστάσεων 0,30Χ0,25. Στο επάνω δεξιά μέρος της τελευταίας είναι χαραγμένη η χρονολογία 1872.

Β΄. Στον δεξιό εικονοστάτη κινητή εικόνα της Αγίας Παρασκευής διατάσεων 0,50Χ0,42. Στο κεντρικό τμήμα της εικόνας η Αγία κρατούσε στα χέρια το κεφάλι της και γύρω 10 μικροπαραστάσεις, οι τέσσερις από τις οποίες αναφέρονται στο βίο της Αγίας. Στη μία απ’ αυτές εικονίζεται η Αγία τη στιγμή που τις φορούν στο κεφάλι πυρωμένη κάσκα με την επεξήγηση : «Έβαλαν πυρωμένη γκορμούταν εις την κεφαλήν της Αγίας».

Στο αριστερό της κυρίας απεικόνισης της Αγίας με ερυθρά ψηφία η χρονολογία 1775.

Άξιο παρατηρήσεως είναι ότι στην κάτω μεσαία παράσταση εικονίζεται κατά σειρά ο Άγιος Ναούμ. Ο Άγιος Διονύσιος, ο Προφήτης Ηλίας και ο Άγιος Παντελεήμον.

Γ΄. Δίπλα στην προαναφερθείσα βρίσκεται η εικόνα των Αγίων Πάντων, διαστάσεων 0,78Χ0,48μ. σε χοντρό ξύλο με ανάγλυφα επιχρυσωμένα διακοσμητικά. Η κυρίως παράσταση είναι μέσα σε στρογγυλό πλαίσιο και γύρω γύρω υπάρχουν παραστάσεις φρουρίου το οποίο έχουν υπό την σκεπή των η Παναγία, ο Χριστός που κρατά υπερμεγέθη σταυρό και διάφοροι άλλοι Άγιοι. Στο κάτω μέρος υπάρχει η εξής αφιέρωση: «ΔΟΥΛΟΣ ΘΕΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ».

Δ΄. Στη νότια πλευρά του ναού κοντά στο τέμπλο, πάνω σε ξύλινο υποστήριγμα, υπάρχουν οι κάτωθι άξιες λόγου εικόνες:

1. Εικόνα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, διαστάσεων 1,12Χ0,65 μ. Οι Άγιοι εικονίζονται ολόσωμα, στο επάνω δε μέρος, η Αγία Τριάδα. Στο κάτω μέρος η χρονολογία «1859» και η επιγραφή: «Δωρεά δούλο του Θεού Κωνσταντίνος Αναστασίου εις ζωήν αιώνια».

2. Εικόνα της Περιτομής του Χριστού, διαστάσεων 0,265Χ0,225. Στο πίσω μέρος γραμμένη με μελάνη η εξής αφιέρωση: «Αφιερούται παρά πρωτοσυγγέλου Μοδέστου Αγιοταφίτου εις την εκκλησίαν Αγίας Παρασκευής Πισοδερίου. Τη 15 Απριλίου των 1883. Εν Ιερουσαλήμ».

3. Εικόνα Αγίου (αδιευκρίνιστου), διαστάσεων 1,14Χ0,73μ. με μικροπαραστάσεις και επιγραφές γύρω γύρω. Στο κάτω μέρος η επιγραφή: Δη εξόδου και συνδρομή τον πεδιά του Τάσιο Οσντόβας «μιμόσινον τους 1860».

4. Εικόνα της Παναγίας ανάγλυφη, διαστάσεων 0,25Χ0,15μ. παλαιάς τεχνοτροπίας.

5. Εικόνα των Τριών Ιεραρχών, διαστάσεων 1,16Χ0,76μ. Μέσα σε κύκλο μεταξύ Χρυσοστόμου και Γρηγορίου η επιγραφή : Τρείς Ιεράρχαι 1860»

Ε΄. Στο τέμπλο και από τα δεξιά προς τα αριστερά, υπάρχουν κατά σειρά οι εξής σταθερές εικόνες:

1. Πρώτη ο «ΑΓΙΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΗΣ». Ο Άγιος εικονίζεται ολόσωμος και πατώντας με το πόδι του ένα φανταστικό τέρας, που παριστάνει την πανούκλα (πανώλη). Γύρω γύρω μικροπαραστάσεις από το βίο του Αγίου και στο κάτω αριστερά μέρος η επιγραφή «1848 χειρ Βασιλείου και Ιωάννου των αδελφών».

2. Μεσολαβεί η δεξιά πύλη του Αγίου Βήματος. Δεύτερη εικόνα του τέμπλου ο «ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ο ΜΥΡΟΒΛΙΤΗΣ «. Ο Άγιος κρατεί ανάγλυφο μεταλλικό δόρυ, στο κάτω δε αριστερό μέρος η επιγραφή : «ΠΡΟΣΔΕΞΑΙ ΚΑΙ ΒΟΗΘΗΣΟΝ ΑΓΙΕ ΔΗΜΗΤΡΙΣ ΤΟΝ ΔΟΥΛΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΝΑΟΥΜ ΝΑΝΟ ΣΥΜΒΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΕΚΝΩΝ 1855 Μαρτίου 20»

3. Τρίτη κατά σειρά η εικόνα του Αγίου Νικολάου χωρίς να έχει κάτι το ιδιαίτερο.

4. Τέταρτη εικόνα ο ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ. Στο κάτω αριστερά μέρος η αφιέρωση : «δια συνδρομής, και δαπάνης του δούλου σου Δημητρίου Παπαδάμ και Ναούμ Γκέρκα και Στεργίου Στ… εις Μνημόσυνον». Στο κάτω δεξιά μέρος της εικόνας τα εξής : «1848 Αυγούστου 24 χειρ Ιωάννου».

5. Πέμπτη εικόνα, δεξιά της Ωραίας Πύλης, αυτή του Ιησού Χριστού. Στο κάτω μέρος αυτής η επιγραφή : «1849 Μαρτίου 5 χειρ Βασιλείου και Ιωάννου των αδελφών».

6. Ωραία Πύλη. Από τη μέση και κάτω δίφυλλη ξυλόγλυπτη θύρα, ωραίας τέχνης. Το δεξιό ημίφυλλο καταλήγει στο πάνω μέρος σε ένα μικρό στρογγυλό ξυλόγλυπτο πλαίσιο, μέσα στο οποίο εικονίζεται ο Χριστός. Όταν η Πύλη είναι κλειστή στα δύο φύλλα της εικονίζεται ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου με δύο μικροπαραστάσεις δεξιά και αριστερά. Στο δεξιό ημίφυλλο είναι μικροπαραστάσεις του σοφού Σολομώντος και των Θεολόγων Βασιλείου και Γρηγορίου ενώ στο αριστερό είναι του Προφήτη Ησαϊα και των Αγίων Αθανασίου και Χρυσοστόμου.

Στο κάτω αριστερά μέρος του Ευαγγελισμού υπάρχει η αφιέρωση : «ΔΕΗΣΙΣ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΥΡ ΤΑΧΟΥ ΕΝ ΕΤΕΙ 1730. ΧΕΙΡ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ, ΕΚ ΓΡΑΜΜΟΣΤΗ».

Η Ωραία λοιπόν Πύλη του ναού δείχνει ότι αυτός υπήρχε ήδη και κατά το 1730 όπως επίσης ότι ο αναγραφόμενος αγιογράφος Ευστάθιος σημειώνει για πατρίδα του την Γράμμουστα. Είναι πιθανότατο όμως ότι καταγόταν από την γειτονικότατη και ομόγλωσση της Γράμμουστα Λουντόπεα (οι εγγράμματοι από τους κατοίκους αυτής την έγραφαν Λινοτόπι) την οποία σημειώνουν για πατρίδα τους ένα σωρό αγιογράφοι, οι οποίοι μεταξύ 1400-1700 ζωγράφισαν πολλές εκκλησίες της Δυτικής Μακεδονίας, Δυτικής Θεσσαλίας, Αιτωλοακαρνανίας και Ηπείρου. Μετά την περί τα 1650-1700 καταστροφή της Λουντόπεας, όσες οικογένειες αγιογράφων αυτής σώθηκαν, μετοίκησαν στην Σαμαρίνα, στην Καστοριά, στη Σιάτσιστα, Κοζάνη κ.τ.λ. Η ερειπωμένη Λουντόπεα που είχε φθάσει να έχει περισσότερα από 3.000 σπίτια ονομάζεται σήμερα από το εκεί Μοναστήρι, Άγιος Ζαχαρίας.

7. Έκτη εικόνα, αμέσως αριστερά της Ωραίας Πύλης, είναι αυτή της Παναγίας, χωρίς κάτι το ιδιαίτερο.

8. Στηριγμένη στην εικόνα της Παναγίας υπάρχει, μικρή κινητή εικόνα επίσης της Παναγίας η οποία στο δεξιό μέρος φέρει την επιγραφή : «δέησις του δούλου του Θεού στεργίου ΓΠΝΚ προς εις μνημόσυνον αυτού». Τα κεφαλαία γράμματα εννοούν ασφαλώς το επίθετο Παπανικόλα γνωστού όντος ότι τουλάχιστον μέχρι το 1873 υπήρχε εν ζωή ο Στέργιος Παπανικόλας.

9. Έβδομη εικόνα η «ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ». Στο κάτω μέρος αυτής η επιγραφή :»χειρ ΙΩΑΝΝΟΥ ζγφς Πογωνιανού 1848 Σεπτ. 10»

Το σύμπλεγμα Ζγφς, δηλώνει ασφαλώς τη λέξη ζωγράφος, ο οποίος καθώς το γράφει λεγόταν Ιωάννης και καταγόταν από το Πωγώνι της Ηπείρου. Όπως αναγράφεται και στην εικόνα Ε₁ και Ε₅ και Ε₄ συνεργαζόταν με τον ομότεχνό του αδελφό Βασίλειο. Από αυτά προκύπτει ότι οι δύο αυτοί αδελφοί κυρίως ζωγράφισαν την ανακαινισθείσα κατά το 1848 εκκλησία αγίας Παρασκευής του Πισοδερίου.

10. Όγδοη εικόνα ο «ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ». Στο κάτω αριστερά μέρος η αφιέρωση: «Δέησις της δούλης σου Αικατερίνης και του υιού αυτής Ναούμ του μακαρίτου Νικολάου Πουρή 1849. Δια χειρός Παραζήκου εκ Σελίτζης». Ο από Σέλιτσας εικονογράφος και συνάμα ιερέας Παπαζήκος, δε φαίνεται να εργάσθηκε στην εικονογράφηση της εκκλησίας. Είναι πιθανότερο ότι πούλησε στον δωρητή της έτοιμη εικόνα του, στην οποία πρόσθεσε απλώς και την αφιέρωση και την υπογραφή του.

11. Στηριγμένη στην παραπάνω εικόνα του τέμπλου υπάρχει μικρή φορητή εικόνα του Αποστόλου Παύλου διαστάσεων 0,32Χ0,24 μ. Στο κάτω μέρος η επιγραφή: «Υπό χρυστοστ. Μολ Εν Αγίω Ορει 1914». Τούτο σημαίνει πιθανότατα ότι η εικόνα φιλοτεχνήθηκε υπό του Χρυσοστ(ομου) Μο(ναχού) κ.τ.λ. Στο πίσω μέρος αυτής, με μαύρη μελάνη είναι γραμμένα τα εξής : «Δια το παρεκκλήσιον το ιερόν ένθα ετάφη το πρώτον η τίμια κεφαλή του Παύλου Μελά το 1904. Ευλαβές ενθύμιον της δούλης του Θεού Ναταλίας Π. Μελά εις την εν Πισοδερίω εκκλησίας, Σεπτέμβριος 1915».

12. Ένατη εικόνα του τέμπλου ο «ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ»

13. Μεσολαβεί η αριστερή Πύλη, ντυμένη με την εικόνα του Αγίου Στεφάνου πάνω σε μουσαμά και ακολουθεί μεταξύ πύλης και βορείου τοίχου η δέκατη και τελευταία εικόνα του τέμπλου, του προφήτη Ηλία. Στηριγμένη στην εικόνα αυτή βρίσκεται μικρή φορητή εικόνα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, διαστάσεων 0,40Χ0,32μ. η οποία στο κάτω μέρος έχει μισοσωησμένη αφιέρωση από την οποία στο κάτω μέρος έχει μισοσβησμένη αφιέρωση από την οποία διαβάζονται οι λέξεις «…δουλ…Μαρίας Νίττα εις μνημόσυνον τους αιώνιου».Λείπει η ημερομηνία.

ΣΤ. Μέσα στο Άγιο Βήμα, στηριγμένη στο δάπεδο και στο νότιο τοίχο βρίσκεται εικόνα του αρχαγγέλου Μιχαήλ, διαστάσεων 1,12Χ0,67 η οποία στο κάτω αριστερά μέρος έχει την εξής αφιέρωση: «ΔΕΞΑΙ Ο ΑΡΧΩΝ ΤΑΣ ΙΚΕΣΙΑΣ ΚΥΡΙΟΥ ΚΥΡ ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΙ ΝΑΟΥΜΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΖΙΟΥΜΟΥΡΑΚΑ ΚΑΙ ΣΥΜΒΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΕΚΝΩΝ ΕΙΣ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ ΤΟΥΣ 1854 Μαϊου 15».

Ζ. Στο επάνω μέρος του τέμπλου υπάρχουν διάφορες ξυλόγλυπτες παραστάσεις και δύο σειρές εικόνων που δεν ερευνήθηκαν λόγω του ύψους στο οποίο βρίσκονται.

Η. Στο Άγιο Βήμα φυλάσσονται μερικά παλιά εκκλησιαστικά βιβλία, όλα εκδόσεις Βενετίας: «Τριώδιον κατανυκτικόν» 1863 και άλλο όμοιο του 1869, Μηνιαία: Ιουλίου 1868, Αυγούστου 1868, Σεπτεμβρίου 1890, Οκτωβρίου 1868 και Νοεμβρίου 1868.

Σε μερικά από τα διάφορα εκκλησιαστικά βιβλία βρέθηκαν οι εξής ενθυμήσεις:

1. Σ’ ένα πεντηκοστάριο, χωρίς εξώφυλλο, στην τελευταία σελίδα αναγράφεται: «Του έτους 1873 Δεκ. 4 τα σημειώνομε τα 14 βιβλία ήγουν 12 μηνέα, 12 τριώδια το παρόν πεντηκοστάριον ότι τα έστειλεν ο Μόδεστος με τα χρήματα της Οσ. Αγίας Παρασκευής = εις τον καιρόν του επιτρόπου Κωνσταντίνου Στεργίου γράφομεν δια ενθύμησιν. Σακελλάριος Παραστέργιος Π΄΄γεωργίου Εφημέριος του αυτού χωρίου Πισοδέρι».

2. Σ’ ένα μηνιαία Αυγούστου εκδόσεως Βενετία 1868 αναγράφεται το εξής: «Κιαι τόδε συν τοις λοιποίς νεωστί επί επιτροπής του Κ. Κωνσταντίνου Καραμπατάκη αγοράσθησαν αντί εσσάρων εικοσοφράγκων εκκλησιαστικοίς βιβλίοις της ιεράς Ακολουθίας πάλι, της Αγίας Εκκλησίας της ελληνοβλάχικης χώρας ταύτης Πισοδέρι της σεμνυνομένης επ’ ονόματι της Αγ. Οσιομ. Παρασκευής Αρχιερατεύοντας του, Σεβασμ. Αγ. Πρεσπών και Αχριδών κ.κ. Μελετίου επί ερημερίων Οικονόμου Παραδημητρίου και Σακελλαρίου Παραστεργίου. Εσημειώθη δε διαμένοντας εντάυθα περιοδικώς του ιδίου Αρχιερέως αποδ. Σεπτ. α. εις Πισοδέρι 1874».

3. Σ’ ένα ευαγγέλιο δεμένο με κόκκινο πάνινο εξώφυλλο και με μεταλλικά ανάγλυφα, ακδόσεως βενετίας αψξ 1760 και στην σελίδα 5 αναγράφεται : «1854 Απόδειξις δια μία θέαμα θαύμα τη Κυριακή προ του Πάσχα Μαρτίου 23 Αγίου Πάσχα αποκοιμήθηκε εν κυρίω ο εφημέριος της Αγίας Τριάς και της Αγίας Παρασκευής ονομαζόμενον Παπαναούμη Παπα Αδάμ μετά το τέλεσμα της λειτουργίας όσον ήπεν μετά φόβον Θεού πίστεως και αγάπη και γύρισεν μετά αγίων εις την πρόθεσιν και ετελείωσε (εννοεί πέθανε) μέσα την ίδιαν στιγμήν!! Μέσα εις το βήμα. Δημήτριος Μουσικός και πρωτοψάλτης της αυτής εκκλησίας δια ενθύμησιν σημείων».

4. Στο εξώφυλλο αδιευκρίνιστου βιβλίου υπάρχει η εξής σημείωση : «το παρόν βιβλίον είναι της … μονής της Αγίας Τριάς εν Ψωδέρι. Όποιος να το κλέψη να είναι αφορισμένος και να έχει την κατάραν του Χριστού και των Αγίων Πάντων. Δημήτριος Διδασκ. Παπαδάμο έγραψε –(υπογραφή)- αωμ(=1840) εν μηνί αυγούστου Κ.Θ(=29)».

5. Σε Ευαγγέλιον εκδόσεως έτους 1793 στη Βενετία στο τυπογραφείο γιάννου Θεοδοσίου από Ιωάννινα στην σελίδα 12 υπάρχει γραμμένη η ενθύμηση: χειμώνας δεν έπιασεν εις το έτος 1855»

Θ. Στο Άγιο Βήμα της Αγίας Παρασκευής σώζονται και τρεις ορειχάλκινοι δίσκοι χρησιμοποιούμενοι για τις ιερουργίες και προερχόμενοι από δωρεές εξαφανισμένων σήμερα οικογενειών.

Ο ένας από αυτούς διαμέτρου 0,24 εκ. ίσως έχει μεταφερθεί από την Βλαχία. Στο κέντρο εικονίζεται ο Χριστός αμνός (Aghusdei) με το σταυρό της Αναστάσεως. Υπάρχει κυκλική επιγραφή στην οποία επαναλαμβάνεται πέντε φορές :Fabllecu.

Ο άλλος δίσκος έχει στο κέντρο τη μορφή του Κικέρωνα και λόγυρα με γράμματα κλασσικής εποχής την επιγραφή : «Marcustulliusciceroconsul».

Ι. Δεξιά στον κυρίως ναό και κοντά στο ιερό υπάρχει μια μικρή μαρμάρινη κολώνα με κάθετες ραβδώσεις όπου αναγράφεται το έτος 1896.

ΙΑ. Στον αρκετά καλής τέχνης ξυλόγλυπτο δεσποτικό θρόνο υπάρχει εικόνα του Χριστού με χρονολογία : «1860 Ιανουαρίου 10»

ΙΒ. Δύο άλλες αξιόλογες φορητές εικόνες φυλάσσονται στο γυναικωνίτη. Στις δεσποτικές εικόνες διαβάζουμε την χρονολογία 1848 και το όνομα του αγιογράφου «χειρ Ιωάννου».

Ο Ρουμάνος ερευνητής ΤΗ. NERO στο περιοδικό LUMINA στα τεύχη ΙΙ και IV γράφει αρκετές πληροφορίες για το Πισοδέρι και προσθέτει ότι στην εκκλησία του υπάρχει μια εικόνα ζωγραφισμένη στα 1111 (ορθότερα όμως αναφέρει ο Σωκράτης Λιάκος στα 1147) και τρεις λειψανοθήκες αγίων από τις οποίες οι δύο ήταν ασημένιες και η Τρίτη ξυλόγλυπτη. Σχετικά με αυτήν την πληροφορία αξίζει να προστεθεί ότι στα 1956 που επισκευάσθηκε ο τοίχος του Αγίου Βήματος της Αγίας Παρασκευής, βρέθηκαν εντοιχισμένα σ’ αυτόν και στο ύψος της Αγίας Τραπέζης τρία κρανία τα οποία, τότε επίτροποι τα ξανάβαλαν στην θέση τους. Υπάρχει η γνώμη ότι τα κρανία αυτά ήταν των άλλων που μνημονεύει ο TH. NERO, τα οποία και θα το εντοιχίστηκαν εκεί για να καταστεί λιγότερο κολάσιμη η υπεξαίρεση των λειψανοθηκών που φαίνεται πως πουλήθηκαν στο εξωτερικό.

ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ

Στην ανατολικομεσημβρινή γωνία της Αγίας Παρασκευής και μέσα στο νάρθηκα αυτής βρίσκεται το παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους, αποκαλούμενο «η Μικρή Εκκλησία». Είναι άγνωστο πότε κτίστηκε. Φαίνεται πως ήταν η αρχική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής η οποία μετά την ανέγερση της σημερινής εκκλησίας, μετονομάσθη σε Άγιο Χαράλαμπο, που θεωρούνταν προστάτης κατά των επιδημιών και συγκεκριμένα της πανούκλας, από την οποία επανειλημμένα δοκιμάσθηκε το χωριό. Σήμερα το παρεκκλήσι αυτό βρίσκεται σε κακή κατάσταση και είναι σχεδόν ετοιμόρροπο. Οι κόγχες της προσθέσεως και του ιερού βήματος είναι εγγεγραμμένες στο πάχος της τοιχοποιίας.

Το παρεκκλήσι είναι μεγάλης ιστορικής σημασίας γιατί εκτός του ότι είναι ο ιερός τόπος όπου τάφηκε η τίμια κεφαλή του ήρωα του Μακεδονικού αγώνα, Παύλου Μελά, περιέχει επί πλέον και πραγματικούς καλλιτεχνικούς και ιστορικούς θησαυρούς.

ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΑ ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ ΣΤΟ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ

Το τέμπλο σώζεται ως και σήμερα σχεδόν ολόκληρο (λείπουν μονάχα οι δύο του πύλες και ένα μικρό κομμάτι στο κάτω αριστερά μέρος που έχει αντικατασταθεί μεταγενέστερα) και είναι πραγματικό κομψοτέχνημα ξυλογλυπτικής τέχνης. Στο επάνω μέρος και σε όλο το μήκος του υπάρχουν 14 ομοιόμορφες εικόνες, οι οποίες έχουν επιχρισθεί μεταγενέστερα, για άγνωστο λόγο, με γκρι ελαιόχρωμα και στο κέντρο της καθεμιάς έχει ζωγραφιστεί από ένας κακότεχνος μαύρος σταυρός. Ωστόσο, κάτω από το γκρι ελαιόχρωμα και τους μαύρους σταυρούς διακρίνονται καλλιτεχνικές παραστάσεις αγίων και επιγραφές με βυζαντινά γράμματα.

Το τέμπλο, στο κυρίως τμήμα του έχει δύο πύλες που λείπουν όπως έχει ελεγχθεί και τρεις εικόνες.

1. Πρώτη από τα δεξιά εικόνα ο «ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ», διαστάσεων 0,90Χ0,60 μ. Η κοκκαλιάρικη μορφή του Αγίου και η επιγραφή «ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ» με κόκκινα εξαιρετικής βυζαντινής τεχνοτροπίας γράμματα, δείχνουν ότι η εικόνα αυτή είναι πολύ παλιά. Γύρω από τον άγιο υπάρχουν 17 μικροπαραστάσεις από τον βίο του, λεπτότατης τέχνης και εξαίρετης σύνθεσης χρωμάτων.

2. Δεύτερη από τα δεξιά εικόνα αυτή του Ιησού Χριστού διαστάσεων 0,90Χ0,60 μ. σπασμένη στα δύο από πάνω προς τα κάτω. Μέσα σε πλαίσιο από ανάγλυφα χρυσόχοα ποικίλματα είναι η παράσταση του Χριστού με τα ψηφία ICXC και στο φωτοστέφανο η λέξη ΟΩΝ.

Στα χέρια κρατάει Ευαγγέλιο και στις ανοιχτές σελίδες με καλλιτεχνικότατα κεφαλαία βυζαντινά γράμματα η επιγραφή «ΕΓΩ ΕΙΜΙ ΤΟ ΦΩΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Ο ΑΚΟΛΟΥΘΩΝ ΕΜΟΙ ΟΥ ΜΗ ΠΕΡΙΠΑΤΗΣΕΙ ΕΝ ΤΗ ΣΚΟΤΕΙΑ ΑΛΛ’ ΕΞΕΙ ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ». Στο κάτω μέρος της εικόνας άλλη επιγραφή, με βυζαντινά επίσης κεφαλαία γράμματα, δυσανάγνωστα όμως από την οποία όμως κατέστη δυνατόν να αποσαφηνισθούν μονάχα τα εξής: «ΙΣΤΟΡΗΘΗ…ΟΙΚΟΝΟΜΟΥΕΥΣΤΑΘΙΟΥ…ΚΟΥΝΤΕΣ…ΑΠΑΝΤΕΣ… …ΕΥΡΟΥΣΙ ΒΟΗΘΙΑΝ…». Στο κάτω δεξιό μέρος, της επιγραφής τέσσερα ψηφία (από τα οποία το πρώτο δυσδιάκριτο, ενώ τα υπόλοιπα ευδιάκριτα) Ρ.Μ.Ζ. που δηλώνουν προφανώς την χρονολογία της εικονογράφησης που είναι το έτος 1147.

3. Ακολουθεί η Ωραία Πύλη και μεταξύ αυτής και της αριστεράς Πύλης βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας, όμοια σε όλα με την προηγούμενη, αλλά δυστυχώς κατεστραμμένη στα κάτω μισό μέρος. Η Παναγία κρατά στην αγκαλιά της το Χριστό και εκατέρωθεν από το κεφάλι της είναι τα γράμματα ΜΡΘΟΥ ενώ εκατέρωθεν του Χριστού τα γράμματα ICXC. Στα δύο άκρα της εικόνας είναι δύο άγγελοι, από πάνω από τα κεφάλια τους τα ψηφία Γ στον αριστερά άγγελο (προφανώς) Γ(αβριήλ) και Μ στον δεξιά προφανώς Μ(ιχαήλ). Στο πίσω μέρος των δύο τελευταίων εικόνων (Χριστό και Παναγιάς) υπάρχουν με κοκκινωπό χρώμα χαραγμένα σχήματα και ψηφία ομοιότυπα, που δηλώνουν πιθανότατα στο σήμα του αγιογραφικού εργαστηρίου το οποίο τις φιλοτέχνησε. Σε διάφορες τέλος γωνίες του παρεκκλησίου βρίσκονται και άλλες εικόνες οι πιο πολλές όμως δυστυχώς είναι κατεστραμμένες. Από τις κάτω διατηρημένες κρίνονται αξιόλογες οι εξής δύο:

1. Εικόνα διαστάσεων 0,70Χ0,717 μ., από την οποία μόνο το 1/5 στα δεξιά διατηρείται. Στο κομμάτι αυτό της εικόνας περιλαμβάνονται 4 μικροπαραστάσεις, η ύπαρξη δε ανάγλυφου πλαισίου στο κεντρικό μέρος αυτής δείχνει ότι υπήρχε στο κέντρο μια κύρια παράσταση αγίου και γύρω γύρω υπήρχαν μικροπαραστάσεις, μέρος των οποίων είναι και αυτές που διασώζονται. Στην κάτω τελευταία απ’ αυτές διακρίνονται τμήματα επιγραφών με βυζαντινά μικρογράμματα, όπως π.χ. η λέξη «πορευσωμ…».

2. Εικόνα διαστάσεων 0,21Χ0,14 κατεστραμμένη κατά το κάτω ήμισυ ωραίας βυζαντινής τεχνοτροπίας. Μέσα στο ίδιο παρεκκλήσι τέλος βρέθηκε και ένα κομμάτι από μεταλλικό. Εκκλησιαστικό σκεύος, πιθανότατα κονδύλια, που είναι λεπτοτάτης και ωραιοτάτης τέχνης.